Miejska wyspa ciepła

Miejska wyspa ciepła

Jak miejska wyspa ciepła wpływa na mieszkańców miast? Jak zaplanować przestrzeń miasta, aby zapewnić komfort termiczny jego mieszkańcom? Jak duże znaczenie w walce z upałami mają tereny zieleni? Sprawdźmy!

Miejska wyspa ciepła (MWC) to zjawisko klimatyczne polegające na występowaniu wyższej temperatury powietrza w mieście w porównaniu z terenami otaczającymi miasto. MWC powstaje w wyniku właściwej miastom struktury funkcjonalno-przestrzennej – nagromadzenia powierzchni sztucznych, niewielkiego udziału terenów zieleni miejskiej oraz osłabionego przewietrzania. Materiały, takie jak beton, asfalt, cegła, pochłaniają więcej promieni słonecznych niż ich odbijają, a następnie oddają energię, podwyższając temperaturę w otoczeniu. Dodatkowo do podniesienia temperatury powietrza w mieście dokłada się aktywność człowieka – ogrzewanie i klimatyzowanie w budynkach, ruch samochodowy, produkcja towarów.

– Miejska wyspa ciepła jest skomplikowanym zjawiskiem, nad którym klimatolodzy miasta i urbaniści pochylają się od lat 30. poprzedniego wieku, nie tylko, aby wyjaśnić zjawisko, ale także, aby znaleźć rozwiązania problemów z nim związanych. Trzeba mieć bowiem świadomość, że MWC ma wiele negatywnych konsekwencji dla mieszkańców miast, a konsekwencje te stają się coraz bardziej dotkliwe wraz ze zmianami klimatu – mówi Małgorzata Hajto, ekspertka adaptacji do zmian klimatu w projekcie Klimada 2.0, realizowanym przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy.

Wpływ na zdrowie

MWC wpływa na to, jak w miastach odczuwamy upały. Upały obciążają termicznie organizm człowieka, w miastach stres termiczny odczuwany przez mieszkańców jest jeszcze silniejszy właśnie poprzez działanie MWC. Będące efektem MWC zmniejszenie wychłodzenia nocnego, prowadzi do wielu niebezpiecznych dla organizmu sytuacji. Badania prowadzone w PAN przez zespół prof. Błażejczyka[1] wskazują, że MWC prawdopodobnie wywiera istotny wpływa na zwiększenie częstości występowania przypadków udaru cieplnego, sprzyja zaostrzeniu przewlekłych chorób układu oddechowego i krążenia. Wpływ ten dotyczy w szczególności osób starszych, niepełnosprawnych i wykluczonych społecznie. Badania wskazują także, że w warunkach klimatycznych charakterystycznych dla MWC rośliny mogą wytwarzać więcej alergenów. Wreszcie MWC pogłębia negatywne efekty zanieczyszczenia powietrza dla zdrowia ludzi.

Wyzwanie dla urbanistów

Nic więc dziwnego, że urbaniści od wielu lat starają się ograniczać MWC. Intensywność MWC zależy od struktury funkcjonalno-przestrzennej miast. Fundamentalne jest więc pytanie, jak kształtować przestrzeń miasta, aby zapewnić komfort termiczny jego mieszkańcom? Zieleń miejska, zwłaszcza wysoka, ma tu pierwszorzędne znaczenie – łagodzi warunki termiczne, podwyższa wilgotność, poprawia lokalną cyrkulację powietrza, sprzyja oczyszczaniu powietrza z zanieczyszczeń. Utrzymanie i zwiększanie powierzchni terenów biologicznie czynnych w strukturze przestrzennej miasta jest najlepszym rozwiązaniem w łagodzeniu warunków termicznych w mieście. Zachowanie, a tym bardziej zwiększanie powierzchni terenów zieleni miejskiej napotyka jednak na bariery wynikające z samego charakteru miast, ale także związane z kryzysem planowania przestrzennego. Strefy śródmiejskie miast są intensywnie zabudowane, niewiele jest tam przestrzeni, którą można odzyskać dla zieleni miejskiej. Tereny dotychczas niezbudowane, zajmowane są przez monokulturowe osiedla deweloperskie, a na terenach wokół dużych miast następuje żywiołowy proces urbanizacji. W efekcie, obszary, które mogłyby służyć łagodzeniu warunków termicznych w mieście i ograniczeniu MWC zostają bezpowrotnie utracone.

– Mimo, że mamy narzędzia planowania przestrzennego, w miastach i strefach podmiejskich widzimy chaos przestrzenny, który przejawia się między innymi ogromnym marnotrawstwem przestrzeni i energii. Rozprzestrzenianie się miast i brak usług społecznych na osiedlach mieszkaniowych, powodują nadmierny rozwój transportu samochodowego, co oczywiście wpływa na stan powietrza atmosferycznego, zwiększa wpływ miasta na klimat globalny, ale także pogłębia zjawisko MWC i jego skutki. W przestrzeni miast musimy godzić wiele „interesów”, stymulować rozwój miasta, chroniąc jednocześnie środowisko, jednak podstawową kwestią jest zapewnienie mieszkańcom miast bezpieczeństwa. Musimy przekształcić przestrzeń, troszcząc się o człowieka, w tym szczególnie o wykluczone lub zagrożone grupy społeczne – komentuje Małgorzata Hajto.

Zielone rozwiązania

Tworzenie zielonej infrastruktury, czyli sieci terenów zieleni miejskiej, należy traktować jako jedno z działań na rzecz bezpieczeństwa zdrowotnego mieszkańców miast. W intensywnie zabudowanych terenach mieszkaniowych, gdzie niewiele jest przestrzeni do wykorzystania, potrzebne jest nasycenie jej drobnymi rozwiązaniami, takimi jak zielone dachy, parki kieszonkowe, ogrody wertykalne czy zielone przystanki, które złagodzą warunki termiczne i zmniejszą stres cieplny mieszkańców w codziennych sytuacjach. Osłanianie łatwo nagrzewających się materiałów roślinnością chroni je przed nadmiernym pochłanianiem promieni słonecznych, a w efekcie zmniejsza natężenie MWC. Planowanie terenów zieleni wysokiej na nowych osiedlach pozwala uczynić przestrzeń bardziej przyjazną człowiekowi i ograniczyć negatywne skutki upałów i MWC. Zachowanie otwartych i zadrzewionych terenów w otoczeniu miast sprzyja wymianie i regeneracji powietrza w mieście.

Tworzenie terenów zieleni dla bezpieczeństwa mieszkańców ma jeszcze jeden aspekt. Tereny zieleni osiedlowej, nawet niewielkie parki kieszonkowe, ale łatwo dostępne dla mieszkańców, sprzyjają tworzeniu więzi społecznych. Myśląc więc o przygotowaniu miast na upały i skutki MWC, warto pamiętać, że dzięki przyjaznej przestrzeni, w której mieszkańcy osiedla spotykają się na co dzień, łatwiej dostrzec innych i zatroszczyć się o osoby z sąsiedztwa, które mogą potrzebować pomocy.

Natężenie miejskiej wyspy ciepła (UHI–index) w Warszawie.
Źródło: Błażejczyk i in. 2014.

[1] Błażejczyk i in. 2014. Miejska wyspa ciepła w Warszawie. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk. Wydawnictwo Akademickie SEDNO. Warszawa.

Źródło: https://klimada2.ios.gov.pl/

Metadane - wyciąg z rejestru zmian